Niezależnie od tego, gdzie dziecko spędza czas, w domu czy przedszkolu, rozwój następuje poprzez relacje. Przedszkole jest źródłem innego rodzaju różnorodności niż dom. Właśnie z tej różnorodności dziecko ma możliwość wybierania sobie tego, co odpowiada jego potrzebom.
Jak najlepiej przygotować dziecko do przedszkola?
Rozpoczęcie przygody z przedszkolem to czas wielu zmian dla dziecka. Adaptacja to zawsze proces, w który zaangażowane są trzy strony: dziecko, rodzic oraz opiekun/nauczyciel. Ważne są potrzeby oraz komunikacja wszystkich stron.
Przede wszystkim warto tak zaplanować czas, by nie planować powrotu do pracy tego samego dnia, kiedy dziecko jest pierwszy dzień w przedszkolu. Zostawienie sobie czasu na adaptację jest szczególnie ważne wtedy, kiedy wiemy, że rozstania i poznawanie nowych osób to nie są rzeczy łatwe dla dziecka.
Dobrze, aby rodzic, zostawił sobie około miesiąca na adaptację dziecka, wtedy nie będzie miał poczucia, że był to czas niepotrzebny. Jeśli nie może odebrać wcześniej dziecka z przedszkola, może być pomocna babcia lub niania, z którą dziecko ma dobre relacje i może mu towarzyszyć w pierwszych dniach adaptacji. Jeśli dziecko ma już za sobą doświadczenie trudności w adaptacji, warto uzbroić się w cierpliwość oraz nastawić się na ścisłą współpracę z pedagogami.
Przygotowanie do pójścia do przedszkola to również kompletowanie wyprawki. Niektóre rzeczy dziecko bierze z domu, ale niektóre prawdopodobnie trzeba będzie kupić. Warto dowiedzieć się, jakie wyposażenie jest wymagane przez przedszkole, ponieważ jest ono bardzo różne i zależy od placówki.
Czasem, ale nie zawsze, trzeba kupować materiały plastyczne, przynosić talerz i kubek. Najczęściej potrzebne są takie rzeczy, jak buty na zmianę czy worek. Przedszkolaki potrzebują ubrań na zmianę. Zazwyczaj w wyprawce wypisany jest komplet na zmianę, jednak lepiej jest zaopatrzyć dziecko w dwa lub trzy komplety. Majtki i skarpety brudzą się najczęściej, więc dobrze mieć kilka na zmianę. Dla dziecka wielkim ułatwieniem będzie, gdy ubrania na zmianę będą wygodne w założeniu. Unikajmy więc guzików i zapięć, gdzie suwak ciężko się przesuwa lub jest w miejscu gdzie ciężko będzie dziecku go złapać. Najlepszym rozwiązaniem są spodnie i spódnice w gumkę. Dla dziecka ważne jest, aby były to ubrania, które lubi i chętnie je zakłada, bo w przedszkolu dzieci często się brudzą, np. podczas zabawy lub przy jedzeniu. Wybierajmy więc ubrania, których zniszczenie nie będzie problemem dla rodzica. Ważnym elementem jest też strój na dwór. Bardzo dobrym krokiem jest zaopatrzenie dziecka w nieprzemakalny kombinezon lub spodnie przeciwdeszczowe, np. typu softshell.
Jak rozmawiać z dzieckiem o pójściu do przedszkola?
Dobrym pomysłem może być: opowiedzenie o nowym miejscu, wybranie się na spacer w okolice, gdzie znajduje się budynek przedszkola, obejrzenie wspólnie zdjęć na stronie internetowej. Jeśli dziecko ma starsze rodzeństwo w przedszkolu, warto, by wraz z rodzicem odbierało brata czy siostrę – sprawi to, że placówka stanie się miejscem bardziej znanym, a dziecko będzie miało poczucie bezpieczeństwa.
Możemy też kupić książeczkę, w której opisane jest, co się dzieje w przedszkolu. Można też samemu wymyślić bajkę o dziecku, które po raz pierwszy będzie chodziło do przedszkola. Dajmy dziecku przestrzeń do okazywania różnych emocji, aby mogło powiedzieć, że się boi, nie lubi dzieci, nie chce się rozstawać. Warto w momentach, gdy dziecko wyraża swój niepokój i lęk, nie starać się na siłę tłumaczyć mu, że przesadza, że przecież będzie dobrze. W ten sposób nie okazujemy dziecku zrozumienia, tylko próbujemy odwrócić jego uwagę od trudności.
Z pewnością nie jest przyjemne słuchanie, że dziecko się czegoś boi – to w nas samych powoduje niepokój i bezradność. W takiej sytuacji pomaga uważne wysłuchanie myśli, które pojawiają się u dziecka, akceptująca obecność i powiedzenie: tak, rozumiem, że możesz się tak czuć, ja też nie przepadam za zmianami. A następnie przedstawienie na przykład historii ze swojego życia, gdy się obawialiśmy zmiany, a jednak okazało się, że potem się cieszyliśmy.
Możemy też rozmawiać z dzieckiem o tym, czego potrzebuje, w czym bardzo wspierające są ilustrowane karty potrzeb, na których dziecko może znaleźć ilustrację tego, czego w danym momencie najbardziej potrzebuje.
Warto też nie nastawiać się, że adaptacja pójdzie świetnie lub że może być trudno. Nastawianie się powoduje zawsze mniejsze lub większe napięcie. Postaraj się podejść do adaptacji z czystym umysłem. Dziecko będzie wyczuwać Twój niepokój. Jeśli sam nie będziesz się czuł bezpiecznie w miejscu, któremu powierzasz swoje dziecko, ono także raczej nie będzie chętne, by w nim zostać.
WAŻNE: Pamiętajmy, aby temat przedszkola i adaptacji nie stał się głównym tematem w naszym życiu. Odłóżmy wszelkie wielkie zmiany w naszym życiu (np. remont, przeprowadzka), aby dziecko miało poczucie stabilności i bezpieczeństwa.
W jakim wieku dziecko powinno iść do przedszkola?
Każde dziecko rozwija się w innym tempie i nie ma jednego uniwersalnego wieku, w jakim należy posłać je do przedszkola. Nie istnieje również reguła, która mówiłaby, że młode osoby posiadające rodzeństwo dojrzewają szybciej.
Co to jest zatem gotowość przedszkolna?
Podejmując decyzję o zapisaniu dziecka do przedszkola, warto skupić się na potrzebach i umiejętnościach dziecka oraz odpowiedzieć na kilka pytań:
Czy dziecko potrafi rozstać się z domem? Czy dziecko potrafi się dłużej koncentrować na jednej czynności? Czy dziecko rozumie to, o co inni go proszą? Czy dana placówka odpowiednia jest dla waszego dziecka? Czy dziecko potrafi nawiązywać relacje z innymi dziećmi? Czy dziecko nie będzie wykazywało trudności w zsynchronizowaniu się z przedszkolnym rytmem aktywności i odpoczynku? Czy w adaptacji mojego dziecka mogą przeszkodzić jakieś trudności wynikające z jego zachowania? Czy dziecko nie ma problemów z utrzymywaniem uwagi?
W procesie uczenia się i funkcjonowania społecznego dzieci w wieku przedszkolnym uwzględniono następujące umiejętności umożliwiające im aktywne uczenie się, ułatwiające dobre funkcjonowanie w otaczającej rzeczywistości społecznej: umiejętność rozwiązywania problemów intelektualnych i praktycznych, umiejętność proszenia o pomoc osobę dorosłą w sytuacji nie radzenia sobie z zadaniem, umiejętność samodzielnego organizowania środowiska zabawy i pracy, umiejętność współdziałania w zespole zadaniowym oraz umiejętność działania w codziennych sytuacjach społecznych w grupie przedszkolnej.
Jeśli nie mamy pewności, jak dziecko poradziłoby sobie w grupie, możemy spróbować udać się na zajęcia organizowane przez klubiki dziecięce, w których jest możliwość uczestnictwa w miniprzedszkolu czy zajęciach preadaptacyjnych.
Jak wprowadzić dziecko do przedszkola?
To, jaki będzie pierwszy dzień w przedszkolu, może wyglądać bardzo różnie w zależności od wieku i osobowości dziecka. Im dziecko starsze, tym jest większa szansa, że będzie w stanie na tyle pojąć sytuację, że być może będzie gotowe już pierwszego dnia rozstać się z rodzicem.
Jak pisze Agnieszka Stein: „Dwu-, trzylatek potrzebuje najwięcej czasu na adaptację. Potrzebuje czasu przejściowego, w którym rodzic jest obok, a on może się przyzwyczaić do miejsca i do pań. Często upatruje sobie jedną panią, której blisko się trzyma cały czas, bywa że stresuje go nawet ktoś nieznajomy wchodzący do sali”.
Niezależnie od wieku dziecka łatwiej jest przeprowadzić adaptację powoli niż cofać się do wcześniejszych etapów, jeśli coś było zrobione za szybko. Tempo rozstania powinno być dostosowane do gotowości dziecka.
Część dzieci ma szczególną trudność z przejściem z jednej sytuacji do drugiej, ma na przykład problem z wejściem do przedszkola, a później z wyjściem. Takie dzieci często też trzeba namawiać na różne aktywności, a potem ciężko im z nich zrezygnować. Takim wrażliwym dzieciom przydają się powtarzające rytuały i plan dnia oraz opowiedzenie, co się wydarzy po wejściu do przedszkola. Poczucie bezpieczeństwa zwiększa wtedy przede wszystkim już zbudowana relacja z pedagogiem oraz opowiedzenie, co się wydarzy dziś w przedszkolu po tym, jak przyjdziemy.
Warto też zaplanować sobie wyjście z domu na tyle wcześnie, by nie wychodzić w pośpiechu, to najczęściej powoduje dużą trudność u dzieci, bo wzrasta ich napięcie, gdy się spieszycie.
Co nie wspierają rozstania dziecka z rodzicem?
Wychodzenie ukradkiem. Nagłe i niezapowiedziane zniknięcie rodzica wprowadza dużą dezorientację, np. dziecko szuka rodzica, nie może go znaleźć, nie rozumie, co się wydarzyło. Zamiast stopniowo zyskiwać poczucie bezpieczeństwa w nowym miejscu, czuje się niepewnie.
W rozstaniach nie wspiera również pytanie dziecka o zgodę na pożegnanie i wyjście. To Ty jako rodzic musisz mieć w sobie tę pewność. To Ty decydujesz się teraz wyjść, ufając miejscu, które wybrałeś dla swojego dziecka, że zostanie ono w tym miejscu zaopiekowanie i otoczone troską w momentach, gdy pojawiają się trudne emocje.
Nie wspierają też sugestie i uwagi nauczycieli na temat szybszego pożegnania z dzieckiem oraz tego, co rodzice robią źle i powinni robić inaczej. Dla dziecka jest to oczywisty dowód, że nauczyciel/opiekun jest przeciwko rodzicowi i jemu samemu.
Nie ma idealnego sposobu i modelu na rozstanie z dzieckiem. Jedno dziecko potrzebuje kilku chwil przytulenia, innemu dziecku wystarczy machanie ręką albo przesłanie całusa. Agnieszka Stein: „W większości przypadków rozstania stanowią duże wyzwanie dla dziecka i kojarzą się z czymś trudnym. Warto wypracować własny styl, rytuał pożegnania, takie coś, co będzie się powtarzało, a dla dziecka będzie jasnym sygnałem na to że nadchodzi czas pożegnania”.
W trakcie pożegnań dzieci wyczuwają to, jakie emocje mają w sobie rodzice, czy są pewni swoich decyzji, czy też się wahają. Niepewność dorosłego może wpływać na jakość rozstania z dzieckiem. Jeśli dla jednego rodzica rozstania są zbyt trudne, warto sprawdzić, czy rozstanie z drugim rodzicem nie będzie dla dziecka łatwiejsze.
Rozstania są ciężkie i często nieprzyjemne. Towarzyszy temu też płacz dziecka, bo rozstania wzbudzają duże i silne emocje. Tak właśnie dzieci komunikują, że jest im trudno. Najważniejsze jest, aby zaakceptować te emocje, nie oceniać i nie próbować ich uniknąć.
Co wspiera dziecko w czasie adaptacji?
Zbudowanie takiej relacji z pedagogiem, aby mógł on dać realne wsparcie dziecku w tej trudności, jest naprawdę ważne. Aby czuło, że nie jest pozostawione samo w tym trudnym momencie.
Niektórym dzieciom pomaga, jeśli do przedszkola zabiorą coś, co przypomina im rodziców, daje poczucie bezpieczeństwa, np. miś, lalka, samochodzik. Kiedy dziecko już trochę ufa swoim paniom, można powiedzieć mu, że mama/tata potrzebują iść do pracy itp.
Gdy dziecko już się rozstanie, warto zaufać nauczycielkom, że będą wiedzieć, kiedy dziecko sobie radzi, a kiedy trzeba po nie przyjść wcześniej. Czas w przedszkolu, który dla nas ze względu na pracę jest normą, dla dziecka może być za długi. Wpływa na to, po pierwsze, przyzwyczajenie dziecka do wychodzenia rodzica, większa liczba oddziaływujących bodźców, zupełnie nowe relacje, które nie dają jeszcze poczucia bezpieczeństwa.
Dobrze jest, kiedy rodzic przychodzi po dziecko, gdy ono jeszcze dobrze się bawi niż gdy jest zmęczone, siedzi w kącie lub zaczyna popłakiwać. Im dziecko mniejsze, tym słabsze ma poczucie czasu. Potrzebuje mieć konkretną informację, kiedy przyjdzie po nie rodzić, np. po obiedzie, po drzemce. Wtedy warto być w takim czasie, na jaki się umówiliśmy.
Kiedy rodzic przychodzi po dziecko, dobrze jest dać mu szansę na opowiedzenie, jak było, co się działo i nie naciskać na to, czy dziecko było dzielne lub czy nie płakało. Z drugiej strony – warto być przygotowanym na to, że dziecko może nie chcieć nic powiedzieć, to jest zupełnie normalne. Nie naciskamy na nie wtedy.
Niezależnie od tego kto odbiera dziecko, warto zadbać o to, aby czas po przedszkolu był czasem dla dziecka. Rano wszyscy się spieszą, więc po południu może znajdzie się czas na zagranie w jakąś grę, dokończenie rysunku, pójście razem do parku, spokojne wyjście z przedszkola, wspólny spacer, poczytanie książki.
Kiedy rodzic już spotyka dziecko, często padają pytania tradycyjne: jak było w przedszkolu, co jadłeś, czy byłeś grzeczny. To są trudne pytania dla przedszkolaków, na które już nie chcą odpowiadać. Najważniejsze dla nich tym momencie jest bycie tylko w relacji z rodzicem. Lepiej zapytać o teraźniejszość; Jak się masz? Co czujesz? Co chcesz teraz robić? Na co masz ochotę ? O czym chcesz porozmawiać teraz?
Pamiętajcie! Trzyletnie dziecko wykazuje większą gotowość przedszkolną od dwulatka, co nie znaczy, że wasz dwuipółlatek nie może przejawiać gotowości przedszkolnej. Albo że trzyipółlatek z pewnością ją ma. Rozwój dzieci jest zróżnicowany i bardzo zindywidualizowany – jakiekolwiek normy są tylko normami.